1

Der Ääschme macht sich gedanke.
Profaani wèrt und himleschi.
De phèrsonaalscheff lüütet em aa.

Wie jede moorge laufft der Ääschme vo de Magnusschtraass i s Güeterbaanhöfli. Jede moorge nint er en andere wääg. Er macht umwääg, das de Tsagli zum lauffe chunt. S isch sicher under zwänzg graad hüt, de hund hächlet weniger als i de letschte tääg.
Im gaarte vom Güeterbaanhöfli isch aaggnèèm chüel. De Tsagli schlüüfft under de tisch. D Züri-Ziitig und de Tages-Aazäiger ligged scho paraaad, d Betti bringt em kafi und gipfeli und em hund en napf vole wasser. Si säid au zwee sätz, aber der Ääschme loset nöd zue.
De lütnand tänkt an encaisseur, won er uf di nüüni pschtelt hät. De Massimo Haueter, en secondo müeterlichersiits, chund em voor wien en voorbott vo de nöie ziit: mit de früendrige verbrächer und gauner und bööse buebe hät me sich uf en aart verschtande. Isch s de gliich hindergrund gsii? Isch men i di gliich klass ggange zu de gliiche leerer? Isch me mitenand i de rekruuteschuel gsii? Hüt sind s zuezogni us em süüde, oder wiit us em oschte, oder süüdoschte, käine wäiss, das me mit em lingge fuess aafangt lauffe, das me rächts laufft uf em trottwaar. Und so wiiter. D Mariisa wüür etz säge: «Bisch scho chli vo geschter.»
De Toorme vo de Wììrtschaftskriminalitèèt hät kä verbindig i die gsellschaft vo schutzgältiitriiber. Was nöd i siim kompjuuter z finden isch, exischtiert nöd. Solang kän kantoons- oder ggmäindraat en iifraag macht zu dèm theema, undernint er sicher nüüt. All kontaktmane – und kontaktfraue –, wo siin voorgänger, de Phaul Burkert, ghaa hät – soo schaffi me hüt nüme. Als nöie scheff häd er all, won über driissgi gsii sind, usegheit oder la versetze. Er vercheert au nie i dène dubioose chräis, wo de Burkert dihäi gsii isch biin ene.
Siin voorgänger isch en altmöödige gsii, hät scho en kompjuuter ghaa, aber di diffissiile sache hät s nu i äim exemplaar ggèè, uf bapiir, und guet iipschlosse i siim panzerschrank. Soo göng das hüt nüme, häd em sogaar der Ääschme gsäit, won au nöd zu de modèèrnschte ghöört. Nu hät der Ääschme bim Sutz vo der EDV duretruckt, das er im zäntraalkompjuuter en äigni partizioon hät für sini abtäilig, eben au für diffissiili fäll, wo nöd jede cha driiluege. En panzerschrank hät der Ääschme gliich na, für sonderfäll.
D Betti bringt em en zwäiten espresso. «Bliibsch hüt lenger als susch», säit si, «und lisisch kä ziitig.»
«Wäiss schoo», macht er, und d Betti insischtiert nööd.
Der ander fall ziet sich ane sid aafang jaar. Er liid em uuf. Für der Ääschmen isch es kän richtige fall, wil s kän toote git. Oder na kän toote. Er müest sich käs gwüsse mache, chönt er säge, wie de Buli Mäierhofer: «Die sind harmloos, gönd mich nüüt aa.» Aber er häd e schlächts gfüül, wän er a d ‹liechtsöön› tänkt.

De sibnirapport a dèm mèèndig bringt nüüt psundrigs: e mässerlete a de Turbiineschtraass und äini uf em Hirscheplatz, föif psoffni sind i s hotel Suff iiggliferet woorde, am früene friitig- und am samschtigmoorge hät me sächs dieb im Hauptbaanhoof verhaftet, zwee händ – hetted – landesverwiisig.
D frä tokter Caliander fasst iri abtäiligscheffe am uusgang ab; i dèm groosse Juschtiizpalascht cha men ires büro ja liecht verfèèle ...
S Chrischchindli, also d scheffin, eröffnet gäge d ggwonet mit em Ääschme: «Mues Ire hund iez jedes maal debiisii?»
De Tsagli hocket braav näbet em Ääschme siim sässel. «Schtöört er?»
«I find schõ», säit de Sigurd Geerts, «des thier gehört net in soone sitzung.»
Sini junge koleege nicked; den alte isch es gliich.
«Ich säg em s nachane, er töörffi nümen a die sitzig choo», der Ääschme bliibt èèrnscht, «isch das in oornig?»
D Caliander schüttlet de chopf: «Hèr Ääschme, ich verschtaa Si nööd!»
«De hund isch der eltischt und tröischt begläiter vom mäntsch, sit zäätuusig jaar, sit de schtäiziit.» Er tätschlet em d flangge.
Etz griifft de Toormen ii: «Losed Si, Häiri! Chùùrz und bündig gsäit: Dèè hund ghöört nöd daa ane!»
«Mues das würkli ales i s protokoll?» erkundiget sich d frau Epprächt.
«Ela, es protokoll mues vollschtändig sii, das isch d norm.» De resèrwiert Burger hät sich vom Ääschme la aaschtecke. «Git s au na wichtegi theeme a dèm mèèndig?»
Er chund en bööse blick über vo de scheffin; si rüefft de Toormen uuf.

_____________________________

1

schattebùùrg

«all use!» befil i, so luut i cha. niemert ghöört mi. wil d schtimm tänk scho z schwach isch.       
«umaarm mi!» hän i de frau gsäit, und si häd mi umaarmet. ich hä mini eerm scho nüme chöne bewege. ich well in irnen eerm schtèèrbe, mit irne lieben auge, tänk i. wän i tood seg, früür i. aber iez isch mer weder waarm na chalt – s isch nüüt me.
ich ligg daa und lueg ufe, und ich bi daa obe und lueg abe, wien i daaligg. de liib ghöört mer nüme. er isch tood. d elisabeet ghäisst all lüüt usegaa, und si gönd use. und ich ligg daa und cha nüüt mache.
d elisabeet hät s seelefäischterli uuftaa, das d seel hät chönen useflüüge. de pfaff hät mer na de gott zwüschet d lippe gschteckt ghaa. ich wink de pfaff use, d frau ane, schpöiz de gott wider use, chan en ja nümen abeschlucke, umaarme d elisabeet. «muesch nöd brüele», säg i, «das passiert jedem.» si ghöört s warschiindli nüme, wil i nüme cha rede. aber wän i s gsäit hett, so hett i daas gsäit. und iez lueg i zue. dur d tecki dure. ich ligg daa. mit offnen auge. mit offnem muul. ich wett zrugg dur s offe muul, aber s gaat nöd. d nase! au nöd dur d nase.
und d elisabeet chnüündlet näbet mer und bättet. d elisabeet macht imer s richtig zur richtige ziit.
«mach em d auge zue!» tänk i. chan en tootne tänke? bin i tood? e koomisches gfüül. i hä käs gfüül. s isch rue. s isch lèèr. s isch nüüt.
en uur ziet men uuf. dänn laufft si wider en tag und e nacht. mììch ziet me nümen uuf. miis uurwèrch schtaat schtile.
all chömed wider ine. de pfarer. mit zwee minischtrante. de brueder peregriin. all trucked ine, schiebed d elisabeet uf d siite. schtönd um mi ume: de bùùrgvogt, de bùùrghaupme. de bürgermäischter vo Fäldchirch. d rööt. bürger, bürgerfraue. mini sibe rööt. d diener. d dienschte. d chnächt. d mägt. d soldaate. d chöch und d chöchine. me mues ja reprèsentatiiv schtèèrbe. all sind ggwunderig, lueged mer i s gsicht. ich luege nüme. d elisabeet häd mer d auge zuetruckt. ich gsee s chüschele. i bi plötzli nümen i mir sälber ine; ich  luegen uf mììch abe. ghööre nüüt. all schtuuned mi aa, das häisst miin liib. wie men en gfö̀ö̀rliche käiler aaschtuunet. won iez tood daaliit.

ich luegen uf mich abe. bin ììch daas? tänk schoo. dè wiiss, uuspruucht liib? won i abelueg uf en. isch dèè – tood? tänk schoo. dè liib isch würkli alt und übere. tünn. schmaal. ooni muskle. d huut alt und iigfale. sächzgi. sächzgi isch alt. uuralt.
chönd tooti tänke? alemaa schoo. wi lang bin i scho tood? i diim amt ghöörsch nüme dììr. ales laufft nach voorgaab. ich wäiss, was chunt. me nint mer s hèèrz use und schwäisst s ii in e chapsle. me chochet mi uus, das sich s fläisch lööst vo de chnöche. d inereien und s fläisch chömed i d èèrde. me tuet d chnöchen in es sèèrgli. me träit s sèèrgli uf rütti. deet isch miin schtäi scho gschlage. deet isch mini rue. für eewig.
schtèèrbe hä mer schwiriger voorgschtelt. imer hän i gschtritte. hä tänkt, au daa mües i schtriite. aber ich hä nöd gschtritte. ich bin äifach – us de wält useggwütscht. abegheit wien en pfenig i d opferbüchs. me ghöört e schwachs gling. und fèrtig. ich hä nöd emal e schwachs ggling ghöört. s isch äifach duregsii. nach zwee momänt isch ales z änd. uusgschnuufet und nümen iigschnuufet.

_____________________________

1

————————————————————

gwafföör de

KL 175
h·u

gèrm *kufia ,helm‘ ?> slat cofea VI > afrz coiffe XI ,huube‘ ↪ coiffer XIII ,öppis (uf de chopf) uufsetze, frisiere‘ ↪ frz coeffeur XVII ,gaat zu de daame go d haar arangschiere‘ > coiffeur XIX > nht Coiffeur DUDHLF 474

● gwafföör de XIX ,haarschniider‘

————————————————————

gwalt d

PF 563 · KL 356
idg *h₂ulh₁-t-  ,hèrsche‘               EDPG 569
P *u̯al- ,schtaarchsii, gälte‘        IEW 1111f.

aht waltan ,hèrsche‘ > uuálten N > mht walten > fnht walten M
    + ana- > anawaltan ,vollmacht gèè‘ N anawalto X ,machthaber‘ > mht anwalte > fnht anwalt M
    + gi- ↪ giwalt ,macht, hèrschaft‘ > ge­uuált N > mht gewalt > fnht gwalt M
    + ver- > mht verwalten ,gwalt haa, soorge für‘ > fnht verwalten M
    + heri ,heer‘ > Walthari > Walter
● walte VIII ,länke, läite‘
● gwalt d VIII ,chraft, macht, zwang‘
● aawalt der X ,rächtsverträtter‘
● verwalte XIII ,soorge für, regle‘ 
● Walter PN  FN  XIV 

ängl Walter > Watt ↪ James Watt, tampf­maschinenerfinder (1736 bis 1819) ↪ ängl watt ,mässäinhäit > nht Watt DU                                ODEE 994 · KL 973
● watt s XIX ,elektr. määssäinhäit‘ 

idg *h₂ulh₁-eh₁- ,mächtig sii‘          EDL 651
lat valeō valuī valitūrus ,chreftig sii‘ > afrz valeir XI > valoir ↪ valable XIII > zt walaabel│ valeir ↪ value XII ,priis, wèrt‘ ↪ mfrz esvaluer XIV > évaluer > nht evaluieren DU-1980│ slat valentia ,schtèrchi, chraft‘ > nhtValenz NB DU-1948
    ↪ it valere ,wèrtsii‘ N valuto part N valuta ,wèrt, priis‘ > fnht Valuta PAUL
    ↪ Valerius PN ↪ (provincia) Valeria IV (= Panoonie – nach de toch­ter vom Diokleziaan) i dère prowinz wììrt die pflanze züchtet N mlat valeriana X > mht baldriân > nht Báldriān A
    DHLF 2375 · DNP XII/1 · PF 114
     ↪ valēscō ,gsunde‘ ↪ slat reconvales­cere ,wider schtarch wèèr­de‘ ↪ part reconvalēscēns > nht Rekonvalescent XVIII NB  DU
    ↪ validus ,schtarch‘ ↪ slat validare ,befeschtige‘ > mfrz valider XV ,gül­tig erchlèère‘ > nht validieren DU│ invalidus ,chraft­loos, chrank‘ > mfrz invalide XV ,sol­daat wo kä dienscht me cha läischte‘ > nht der Invalīde A ↪ invalid DU
    + ambi > nlat ambivalēns > nht ambi­valent NB ,toppel-wèrtig/-düütig‘ DU‑1961
    + aequus > aequivaleō N mlat aequi­valēns part XII > mfrz équivalent XIV > nht äquivalent DU
● waˈlaabel ,gültig, plausiibel‘
● ewaluˈiere XX ,iischetze‘
● waˈlänz d XIX ,wèrtikäit; fèèikäit vom ene wort anderi aazbinde‘
● waˈluuta d XVI ,ussländ. wèèrig‘
● baldríaan de XV ,e häilpflanze‘
● rekonwalesˈzänt XVIII ,wèr sich von ere chranket erholt‘
● walíˈdiere ,i chraft setze, gültigmache‘
● imvaˈliid XVIII ,lèdiert, chrank‘
● ambíwaˈlänt XX ,toppelwèrtig‘
● equíwaˈlänt s XVII ,gägewèrt, uusgliich‘

————————————————————

gwaraani d pl

DHLF 988
ind  

gwaraani > schp guarani XVII > nht Guarani DU-1946              ODEE 418
● gwaˈraani d pl XIX ,südamèrik. indiaa­nervölker‘
● gwaˈraani s XIX ,südamèrik. schpraach­gruppe‘

————————————————————

gwiggli s

ID II 843 · ID XV 1021
LUUTMWB XIV/I,2 859

rueff: wig! wig! wig!
aht wigla VIII > mht wigla XIV > fnht wigglen ID I 615                SUOL 321
● gwiggli s WEEN ,waldchuuz‘
● wiggle d VIII ZO ,üüle‘

              h

————————————————————

haa

PF 623 · KL 382

idg *kh₂p- ,haa, hebe‘                  EDPG 197 
P *kap- ,fasse, phacke‘                   IEW 527f.

aht habēn VIII > háben ↪ > mht haben > fnht haben/han M│ N aht haba ,schiffs­hafe‘ > mht habe > zt haab│ ↪ fnht behebig M > zt phebig/ghebig 
● haa VIII ,psitze‘

_____________________________